Dąb szypułkowy

W starożytnej Grecji dąb był czczony jako drzewo święte, poświęcone Apollinowi. Również duże znaczenie miał w ob­rzędach Słowian. Pod dębem składano ofiary, odbywały się sądy i narady wojenne. Z jego witek skręcano rózgi wesel­ne, a suszone liście wkładano w strzechę lub w ściany, by ustrzec mieszkańców od złych uroków.

Dąb szypułkowy

(Quercus robur L.)

Dąb bezszypułkowy

(Q. petraea (Matt.) Liebl.)

Rodzina: bukowate -Fagaceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe

Dąb pospolity, dąb letni, dąb zimowy.

Opis

Quercus robur to potężne drzewo (do 45 m) o liściach opadających. Ma grubą, głęboko spękaną korę. Pędy są nagie, liście osadzone na krótkich ogonkach (do 5 mm), jajowato wydłużone, z zaokrąglonym klapami, u nasady sercowate lub uszkowate. Owoce (żołędzie) są zagłębione w miseczce pokrytej łuskami, zebrane po 1-3 na szypułkach. Kwitnie w kwietniu i maju. Quercus petraea jest podobny do Q. robur, ale jego liście są klinowate u nasady, długoogonkowe (18-25 mm), od spodu owłosione w kątach nerwów.

Występowanie

Występują w Europie oraz południowo-wschodniej Azji. W Polsce bardziej pospolity jest dąb szypułkowy, choć obydwa gatunki są często spotykane w lasach, nawet na uboższym podłożu. Rosną na niżu i na Pogórzu, a w gó­rach do wysokości 1500 m n.p.m. Najkorzystniejszym sie­dliskiem dla dębu szypułkowego są wilgotne rędziny, mady oraz gleby brunatne wytworzone z glin i lessów, znacznie gorszym gleby bielicowe i płowe o wysokim poziomie wód gruntowych (np. doliny rzek, strumieni oraz różne obniże­nia terenu).

Gatunek podobny

Dąb omszony – Quercus pubescens Willd., dąb burgundzki – Q. cerris L.

Pozyskiwanie surowca

Do celów leczniczych zbiera się wiosną korę z młodych pni i gałęzi drzew, wycinanych podczas przerzedzania lasów, bądź ze specjalnych upraw. Surowiec pobiera się na początku wegetacji, kiedy można korę łatwo oddzielić od drewna. Suszy się ją w suszarniach naturalnych, w miejscach prze­wiewnych lub na słońcu, czy też w suszarni ogrzewanej do 50^oC. Dobrze wysuszona kora ma barwę brunatnoszarą, wewnątrz brunatnoczerwoną. W surowcu nie może znaleźć się kora pokryta porostami oraz grubsza niż 3 mm.

Skład chemiczny

9-15,6% garbników, kwasy fenolowe (galusowy i elagowy), flawonoidy (kwercetyna i kwercytyna), trójterpeny, związki żywicowe, cukry, sole mineralne i nieco związków tłuszczowych.

Zastosowanie

W starożytnej Grecji dąb był czczony jako drzewo święte, poświęcone Apollinowi. Również duże znaczenie miał w ob­rzędach Słowian. Pod dębem składano ofiary, odbywały się sądy i narady wojenne. Z jego witek skręcano rózgi wesel­ne, a suszone liście wkładano w strzechę lub w ściany, by ustrzec mieszkańców od złych uroków. Wyciąg z kory dębu jest cennym surowcem w garbarstwie, niegdyś wyrabiano z niej czarną farbę. Jest też używany do płukania ciemnych włosów. Kora dębowa jest znanym już od średniowiecza i wypróbowanym środkiem leczniczym, przede wszystkim przy schorzeniach przewodu pokarmowego. W dawnej medycynie ludowej odwarem z kory leczono świerzb, od­mrożenia i liszaje. Napój ze sproszkowanych żołędzi sto­sowano w leczeniu wzdęć, biegunek i schorzeń żołądka. Kora wykazuje działanie ściągające, przeciwbiegunkowe, przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne, zapierające, uspoka­jające. Aktualnie wyciągi z kory poleca się w chorobach z nadmierną produkcją śluzu w przewodzie pokarmowym, w chorobach układu moczowego, krwawieniach z narządu rodnego, a także w uporczywych biegunkach. Mogą być także podawane przy zatruciach. Zewnętrznie stosuje się je w zapaleniu migdałków, jamy ustnej i gardła, w niewielkich oparzeniach I i II stopnia, odmrożeniach, owrzodzeniu żylakowym, zapaleniu skóry. Mogą być pomocne w leczeniu ropiejących ran i czyraków. Znoszą nadmierne pocenie się nóg. Odwar z kory dębowej jest niezbędnym dodatkiem do kąpieli przy skrofulozie, krzywicy i skłonnościach do prze­pukliny.

Długotrwałe przyjmowanie wyciągów garbników z kory dębu jest szkodliwe dla organizmu, gdyż uniemożliwia przyswajanie witaminy B i oraz wiążą sole żelaza, ma­gnezu, wapnia, manganu, miedzi, kobaltu, cynku i se­lenu, utrudniając lub uniemożliwiając ich przyswajanie. Zbyt duże dawkowanie powoduje wymioty.

Przepisy

Odwar

1 łyżkę rozdrobnionej kory zalać 1 szklanką wody i gotować 5 min. Odstawić na 15 min. i odcedzić. Stosować do płukania w stanach zapalnych, nadżerkach, płytkich owrzodzeniach jamy ustnej, dziąseł i gardła, również w postaci okładów na skórę zmienioną zapalnie z sączeniem i zmianami naskórka. Do irygacji w upławach oraz zapaleniu sromu, pochwy i szyjki macicy odwar rozcieńczyć wodą o temp. 37°C w stosunku 1:1.

Płyn przeciw odmro­żeniom

Rozpuścić 0,5 g taniny w 50 g spiry­tusu kamforowego. Używać do smarowa­nia zaczerwienionych, odmrożonych części ciała. Wskazane jest naświetlanie lampą kwarcową lub nagrzewanie miejsc odmrożonych.

Odwar

Zmieszać po 30 g kory dębowej i kłącza pięciornika oraz po 20 g kwiatów rumian­ku i liści maliny. Za­lać 1 łyżkę mieszanki 2/3 szklanki wody i gotować powoli 10 min. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić małymi łykami w biegunce bakte­ryjnej lub wywołanej zatruciem pokarmo­wym, czerwonce, oraz gdy krew jest w kale.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR.