Borówka czarna

Owoce borówki czarnej znajdują zastosowanie w gospo­darstwie domowym do wyrobu soków, dżemów i kompo­tów. Surowe i mrożone z cukrem stanowią doskonały farsz do pierogów, naleśników i lodów. W przemyśle spożyw­czym służą do podbarwiania win i do wyrobu czerwonego barwnika spożywczego. Niegdyś owoce i liście stosowane były do farbowania wełny, bawełny, jedwabiu i papieru na czerwono lub fioletowo.

Borówka czarna
(Vaccinium myrtillus L.)

Rodzina: wrzosowate – Ericaceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe
Borówka czernica, czernica, czarna jagoda, jagodzina, borowina.

Opis
Nazwa łacińska wywodzi się od łacińskiego sło­wa vaccae – jagoda, myrtillus dodano do nazwy w XVI wieku ze względu na podobieństwo jagód i liści do mirtu.

Jest to krzewinka, chamefit tworząca kępy i zwarte łany, o łodygach kanciastych, sztyw­nych, zielonych lub czerwonawych, gęsto rozga­łęzionych, osiągająca wysokość 15-60 cm. Wykształca drobne liście, naprzemianległe, jajowate o brzegach drobno piłkowanych, żywo zielone, opadające jesienią. Kwiaty wyrastające pojedynczo z kątów liści są drobne, dzbanuszkowate, koloru zielonkawego lub różowego. Kwitnie w kwietniu lub maju, najobficiej w wieku 5-8 lat. Pojedyncze osobniki żyją nawet do 30 lat. Owocem jest soczysta jagoda o ciemnogranatowej skórce z wosko­wym nalotem. Pierwsze jagody dojrzewają w czerwcu.

Gatunek podobny
Borówka bagienna (pijanica) – Vaccinium uliginosum L.

Występowanie
Występuje prawie w całej Europie (na południu kontynen­tu tylko w górach), północnej Azji oraz zachodniej części Ameryki Północnej. Rośnie na ubogich i kwaśnych glebach piaszczystych, ale dość wilgotnych. Dobrze znosi pół­cień. Najlepiej rozwija się w borach sosnowych, sosnowo świerkowych i mieszanych. W czasie ostrych zim młode pędy borówki czarnej często wymarzają, a późne przymroz­ki znacznie ograniczają jej owocowanie.

Pozyskiwanie surowca

Surowcem zielarskim jest owoc i liście. Owoce należy zbierać ręcznie do lekkich płaskich koszyków. Nie powinno zbierać się borówek specjalnymi grzebieniami, co jest często praktykowane, bo krzewinki są kaleczone i niszczone. Zaraz po zbiorze owoce należy suszyć w suszarni, począt­kowo w temperaturze 30^oC, stopniowo podwyższając ją do 60^oC, natomiast unikać suszenia na słońcu. Wysuszone owoce powinny zachować czarną barwę, nie mogą być przypalone, ani zbrylone.

Liście należy zbierać pod koniec owocowania borówki, osmykując je z obficie ulistnionych gałązek w taki sposób, aby z roślin nie zerwać wszystkich liści. Można je suszyć w warunkach naturalnych, w cien­kiej warstwie, w miejscach zadaszonych i przewiewnych. Po wysuszeniu powinny być zielone, nie pokruszone i bez domieszki innych części rośliny. 1 kg suszu uzyskuje się z 4 kg świeżych liści i 7,5 kg świeżych owoców.

Skład chemiczny

Owoce: witaminy C, A, D z grupy B i rutyna (witamina P), pektyny, garbniki, karotenoidy, flawonoidy, barwniki anto-cyjanowe na czele z myrtylliną, arbutyna, kwasy organiczne, sole mineralne żelaza, manganu, potasu, litu i molibdenu.

Liście: chlorofil, karotenoidy, flawonoidy, triterpeny, garb­niki, kwasy organiczne, arbutyna, inozyt (substancja regu­lująca poziom cukru we krwi), sole mineralne, zwłaszcza manganu.

Zastosowanie

Owoce: świeże działają rozwalniająco na przewód pokar­mowy. Napary i wyciągi z suszonych jagód są skutecznym środkiem przeciwbiegunkowym, przeciwbakteryjnym, stosowane również w zatruciach pokarmowych, działają przeciwzapalnie i przeciwkrwotocznie oraz mają wpływ na ostrość widzenia, zwłaszcza o zmierzchu. Odtruwają or­ganizm z metali ciężkich np. rtęci. Zapobiegają szybkiemu zmęczeniu oczu podczas pracy przy komputerze, pieczeniu i uszkodzeniu siatkówki przez szkodliwe działanie promie­niowania UV.

Liście: mają działanie łagodnie zapierające i przeciwbakteryjne, obniżają poziom cukru we krwi, są moczopędne oraz pomocne w leczeniu nieżytów górnych dróg oddecho­wych.

Owoce borówki czarnej znajdują też zastosowanie w gospo­darstwie domowym do wyrobu soków, dżemów i kompo­tów. Surowe i mrożone z cukrem stanowią doskonały farsz do pierogów, naleśników i lodów. W przemyśle spożyw­czym służą do podbarwiania win i do wyrobu czerwonego barwnika spożywczego. Niegdyś owoce i liście stosowane były do farbowania wełny, bawełny, jedwabiu i papieru na czerwono lub fioletowo.

Przepisy

Odwar
3 łyżki suszonych jagód zalać 1/2 l wody, ogrzewać do zago­towania, a następnie gotować 10 min., pić 1/2 filiżanki 2-3 razy dziennie. Lek przeciwbiegunkowy dla dzieci.

Nalewka
2-3 garście świe­żych zmiażdżonych owoców zalać w szczelnym słoiku 1 1/2 szklanki czystej, moc­nej wódki. Nalewkę można stosować przez kilka lat. Jedną łyżeczkę nalewki po rozcieńczeniu w niewielkiej ilości przegotowanej wody pić 3 razy dziennie przy zatruciach pokarmowych.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR.