Dobrze znane klasyczne tulipany o dużych okazałych kwiatach powstały w wyniku prac hodowlanych z wykorzystaniem gatunków botanicznych rosnących dziko na naturalnych stanowiskach. Tulipan kojarzony przede wszystkim z Holandią, ma swoje główne genetyczne centra pochodzenia w Azji: pierwsze w rejonach gór Tien-Szan, Pamir i Ałtaj, drugie w rejonie Kaukazu.

Z obu tych rejonów gatunki tulipanów zawędrowały na Zachód: do Azji Mniejszej, rejonu Morza Egejskiego, na Bliski Wschód i na Kretę. Do Holandii, gdzie uprawia się ich teraz najwięcej na świecie na powierzchni ok. 10 tysięcy ha, trafiły ponad 400 lat temu najprawdopodobniej ze Stambułu poprzez cesarskie ogrody w Wiedniu i francuskiego botanika Karola Kluzjusza. Holandia jest nie tylko krajem o największej produkcji cebul tulipanów, ale i ogromnej produkcji kwiatów ciętych. Niemniej na polskim rynku dominują kwiaty cięte tulipanów wyprodukowanych w polskich gospodarstwach kwiaciarskich.

Łącznie znanych jest ok. 120 gatunków botanicznych tulipana, odmiany liczy się już w tysiącach, przy czym najbardziej rozpowszechnionych w produkcji towarowej jest około 100-120 odmian. Z tej ostatniej liczby mamy te kilkadziesiąt, które są powszechnie dostępne w handlu jako kwiaty cięte. Międzynarodowy rejestr odmian tulipanów prowadzony jest w Holandii przez Królewskie Powszechne Towarzystwo Uprawy Roślin Cebulowych (hol. Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur, KAVB) z siedzibą w Hillegom, które chlubi się ponad 150 letnią historią.

Ze względu na ogrom odmian, różnorodność botaniczną, pod względem wysokości roślin (od 10 do 70 cm), ich terminu kwitnienia (od III do V), wielkości i kształtu liści, a przede wszystkim kształtu kwiatów (aż 26 typów!), ich barwy i wzoru dna kwiatowego, wprowadzono ich międzynarodową klasyfikację ogrodniczą. Kwiaty mogą być pojedyncze (złożone z 6 płatków) lub pełne. Na pędzie najczęściej znajduje się jeden kwiat, rzadziej kilka. Odmiany o kilkukwiatach (bukietowe) na pędzie stają się coraz popularniejsze, ale w nasadzeniach ogrodowych i w terenach zieleni. Skala barw kwiatów jest bardzo bogata, od białej poprzez żółtą, pomarańczową i czerwoną do fioletowej i niemal czarnej. Nie ma jednak odmian o kwiatach czysto niebieskich. Kwiaty są często dwu- a nawet wielobarwne. Dzięki takiej ogromnej różnorodności mają w czym wybierac floryści. Trzeba jednak pamiętać, że nie wszystkie odmiany nadają się na kwiaty cięte (zwłaszcza do pędzenia pod osłonami i na najwcześmniejsze terminy, czyli w listopadzie i grudniu). Odmiany genetycznie niskie nadają się do uprawy doniczkowej. Pełne późne i papuzie są trudniejsze w uprawie, ich cebule są droższe, bo słabiej się rozmnażają, a w konsekwencji kwiaty cięte tych odmian z reguły droższe. Wśród kwiatów ciętych dominują odmiany z grupy Triumph – ich kwiaty nie otwierają się mocno w wazonie, a swoją trwałością nie ustępują różom. Dobrej jakości świeże cięte tulipany powinny stać w wazonie nie mniej niż tydzień.

Aktualnie obowiązująca klasyfikacja ogrodnicza obejmuje 15 grup i wygląda następująco (podkreślono grupy odmian dominujące w produkcji na kwiat cięty):

1. Pojedyncze Wczesne – wysokość 25-40 cm, kwiat pojedynczy, kwitnienie od połowy kwietnia (np. różowa ‘ChristmasMarvel’, pomarańczowa z czerwonym płomieniem ‘PrincessIrene’, biała ‘White Marvel’, żółte ‘Strong Gold’ i ‘Yokohama’);

2. Pełne Wczesne – wysokość roślin i termin kwitnienia podobne jak u Pojedynczych Wczesnych, ale kwiat pełny (np. czerwona ‘Abba’, czerwona z żółtą obwódką ‘Bonanza’, żółta ‘Monte Carlo’, ciemnoróżowa ‘PeachBlossom’);

 3. Tulipany Triumph – najliczniejsza grupa odmian, wysokość roślin 45-50 cm, kwiaty pojedyncze, często dwubarwne, kwitnienie od końca kwietnia (np. czerwone z żółtym obrzeżeniem ‘Abu Hassan’ i ‘KeesNelis’, ciemnopurpurowa z żółtym obrzeżeniem ‘Gavota’, czerwona z białym obrzeżeniem ‘Leen van der Mark’, fioletowe ‘Atilla’ i ‘Negrita’);

4. Mieszańce Darwina – odmiany o najsilniejszym wzroście (do 70 cm) i bardzo dużych kwiatach, kwitnienie na początku maja (np. czerwone ‘Apeldoorn’, ‘Oxford’, ‘Parade’, żółte ‘Golden Apeldoorn’ i ‘Jewel of Spring’, różowe ‘PinkImpression’ i ‘SalmonImpression’, dwubarwne ‘Apeldoorn’s Elite’, ‘ApricotImpression’);

 5. Pojedyncze Późne – wysokość roślin 50-70 cm, duże owalne kwiaty, zakwitają od początku do połowy maja (bardzo poszukiwane odmiany o bardzo ciemnych kwiatach: niemal czarna ‘Queen of Night’, czy ciemnofioletowe ‘Demeter’ i ‘Greuze’, przepiękna różowa ‘Rosy Wings’, odmiany z kilkoma kwiatami na pędzie, zwane bukietowymi: żółta z czerwonymi brzegami ‘Georgette’ i pomarańczowoczerwona ‘Orange Bouqet’);

6. Tulipany Liliokształtne – kwiaty o silnie wydłużonych i zaostrzonych płatkach, kwitnienie w pierwszej połowie maja (np. żółta ‘West Point’, czerwona z żółtymi brzegami ‘Aladdin’, fioletowe ’Burgundy’ i ‘Maytime’, różowa ‘China Pink’, białe ‘WhiteBallade’ i ‘White Triumphator’);

7. Tulipany Fryzowane (Igiełkowe = Crispa) – kwiaty o piłkowanych brzegach płatków (np. czerwona ‘Arma’, żółta ‘Hamilton’, różowa ‘FancyFrills’, czerwono-żółta ‘Lambada’, biała ‘Swan Wings’, polska czarna odmiana ‘Fringed Black’);

8. Tulipany Zielonokwiatowe (Viridiflora) – wszystkie o zazielenionych płatkach, bardzo poszukiwane przez kolekcjonerów, zakwitają późno i kwitną wyjątkowo długo (np. biała ‘Spring Green’, różowo-kremowa ‘Greenland’, złotożółta ‘Golden Artist’);

9. Tulipany Rembrandta – grupa z nielicznymi już odmianami o kwiatach smugowatych, co jest wywołane zawirusowaniem; coraz rzadziej uprawiane ze względu na możliwość szybkiego przenoszenia się wirusów na inne zdrowe odmiany;

10. Tulipany Papuzie – kwiaty o dużych płatkach o fantazyjnie powycinanych i pofalowanych brzegach, najefektowniej wyglądają w pełni kwitnienia, które przypada w drugiej dekadzie maja (np. czerwona ‘Red Champion’, żółta ‘Texas Gold’, biała ‘White Parrot’, niebieskofioletowa ‘Blue Parrot’, ciemnopurpurowa ‘Black Parrot’, czerwona-biała ‘EstellaRijnveld’, różowomalinowa polska odmiana ‘Agalia’);

11. Pełne Późne – wysokość roślin do 50 cm, krótkie, ale silnie wypełnione kwiaty, zakwitają zazwyczaj od drugiej dekady maja (np. biała ‘Mount Tacoma’, fioletowa ‘LilacPerfection’, jasnoróżowa ‘Angelique’, pomarańczowoczerwona ‘Orange Princess’, czerwono-żółta ‘DoubleFocus’);

Grupy tzw. tulipanów botanicznych – nadających się wyłącznie do nasadzeń ogrodowych lub do pędzenia w doniczkach

12. Tulipany Kaufmanna – wysokość 15-30 cm, kwiaty wyjątkowej urody, zewnętrzny okółek działek kwiatowych ma zazwyczaj inną barwę niż wewnętrzny. Kwiaty są stosunkowo duże i mają tendencję do szerokiego otwierania się, zwłaszcza przy słonecznej pogodzie, zakwitają bardzo wcześnie, nierzadko już w pierwszej połowie marca (np. czerwona ‘Showwinner’, żółto-czerwona ‘The First’ oraz różowo-czerwona ‘Heart’sDelight’, biało-karminowa ‘Johann Strauss’, łososiowopomarańczowa ‘Shakespeare’;

13.Tulipany Fostera – rośliny niskie (30-40 cm), kwiaty o charakterystycznym kształcie puchara i dominującej barwie jaskrawoczerwonej (np. ‘Red Emperor’, ‘Princeps’ i ‘Cantata’), są też odmiany białe (np. ‘Purissima’) orazżółte (np. ‘Candela’, Golden Emperor’ i ‘Yellow Purissima’);

14. Tulipany Greiga – wysokość roślin 15-30 cm, duże kwiaty i szerokie ozdobne liście, często z wyraźnym ciemnoczerwonym lub fioletowym rysunkiem (paski, smugi, cętki) (najbardziej znana jest odmiana ‘Red Riding Hood’, czasami nazywana po polsku „Czerwonym Kapturkiem”, choć nazw odmian nie należy tłumaczyć na inne języki; ponadto czerwono-żółta ‘OrientalSplendour’ i czerwono-biała ‘Pinocchio’);

15. Inne gatunki i ich odmiany – wiele bardzo oryginalnych gatunków, nierzadko zupełnie nie przypominających tulipany, doskonałych do ogrodów skalnych (m.in. Tulipa tarda = T. dasystemon, T. pulchella, T. kolpakowskiana, T. turkestanica, T. urumiensis, T. whittalli).

Dariusz Sochacki

Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach

Stowarzyszenie Producentów Ozdobnych Roślin Cebulowych w Skierniewicach