Hipeastrum (Hippeastrum), należy do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae) i jest okazałą rośliną cebulową. Dorodne cebule wydają grube bezlistne pędy kwiatostanowe o długości 40-70 cm zakończone 2-6 dużymi atrakcyjnymi kwiatami. Nazwa rodzajowa Hippeastrum ma swoje pochodzenie z języka greckiego:  słowo „hippeus” znaczy rycerz (jeździec), natomiast „astron” oznacza gwiazdę. Łuski cebuli, które są silnie zwarte, nawiązują do polskiej nazwy – zwartnica. Roślinę nazywamy też często spolszczoną nazwą łacińską – hipeastrum. Od lat w USA, Kanadzie i Europie roślina jest mylona z amarylisem (Amaryllis belladonna) pochodzącym z Afryki Południowej, który tworzy od 8 do 12 dzwonkowatych różowych kwiatów. Jest to tak nagminne, że amarylis stał się w wielu krajach nazwą handlową odmian mieszańcowych hipeastrum (Hippeastrum hybridum), wywodzących się od wielu gatunków dziko rosnących w zupełnie innym rejonie świata – w tropikalnych rejonach Ameryki Środkowej i Południowej, od Argentyny po Meksyk i Karaiby. Giełdy holenderskie podają nazwę Amarylis jako angielską nazwę naukowej (łacińskiej) – Hippeastrum.
 

Prezentacja odmian hipeastrum na wystawie w Keukenhof w Holandii

Prezentacja odmian na wystawie w Keukenhof w Holandii

 
Hipeastrum jest bardzo popularną rośliną doniczkową, zarówno w produkcji wielkotowarowej jak i uprawie amatorskiej w domach. Jest też używane jako bardzo atrakcyjne i trwałe kwiaty cięte. Ich trwałość w wazonie wynosi od 7 do 14 dni. Wielkość sprzedaży ciętego hipeastrum na giełdach holenderskich w 2012 roku wyniosła 41 mln pędów o wartości 34 mln euro.

Znane jest od blisko 200 lat, ale postęp w hodowli jest na tyle duży, że obecnie uprawia się już około 600 mieszańców, różniących się siłą wzrostu, barwą, wielkością i kształtem kwiatów i liczba kwiatów w kwiatostanie. Sporo jest odmian o kwiatach pełnych. Kwiatostan zwartnicy jest baldachem złożonym z 2-6 okazałych kwiatów o długości do 17 cm i średnicy 18-24 cm zawierających 6 listków okwiatu zrośniętych u nasady, słupek z wydłużoną szyjką zakończoną niewielkim, piórkowatym znamieniem oraz 6 długich pręcików. Kwiaty mają kształt dzwonkowaty, są grzbieciste, jedno- lub dwubarwne, czerwone, łososiowe, różowe, pomarańczowe, a nawet białe.
 

Hipeastrum. Biała półpełna odmiana 'Ice Queen'

Biała półpełna odmiana ‘Ice Queen’

Hipeastrum. Dwubarwna odmiana 'Ambiance'

Dwubarwna odmiana ‘Ambiance’

Hipeastrum. Odmiana 'Grand Diva'

Odmiana ‘Grand Diva’

 
Najbardziej popularne są odmiany czerwone, białe i dwubarwne. Z czerwonych – oprócz najpopularniejszej odmiany ‘Red Lion’, można znaleźć w ofercie m.in.: ‘Amigo’, ‘Benfica’, ‘Calimero’, ‘Donau’, ‘Ferrari’, ‘Gran Cru’, ‘Florris Hekker’, ‘Hercules’, ‘Liberty’, ‘Lovely Garden’, ‘Roma’, ‘Unique’; z białych: ‘Amputo’, ‘Athene’, ‘Christmas Gift’, ‘Green Goddess’, ‘Matterhorn’, ‘Ludwig’s Dazzler’, ‘Mont Blanc’ i ‘White Nymph’. Są też ciekawostki odmianowe o bardzo oryginalnych kwiatach, np. ‘Chico’, ‘La Paz’ i  ‘Lima’ – o zielono-czerwonych i wąskich nieco powyginanych listkach okwiatu, czy ‘Lemon Lime’, i ‘Limona’ – zielonokwiatowe.
 

Hipeastrum. Odmiany 'Magic Green' (z lewej) oraz 'Double Dragon' (z prawej)

Odmiany ‘Magic Green’ (z lewej) oraz ‘Double Dragon’ (z prawej)

 
Zarówno doniczkowe jak i cięte hipeastrum jest doskonałym materiałem florystycznym.

Kwitnące hipeastrum można uzyskać w różnych okresach roku, ale najpopularniejsze z nich to grudzień – styczeń oraz Wielkanoc. W grudniu – zwłaszcza na Boże Narodzenie – najpopularniejsze są odmiany czerwone. Wtedy króluje w naszych domach doniczkowa poinsecja, czyli Gwiazda Betlejemska, też najpopularniejsza o czerwonej barwie przykwiatków. Warto tu nadmienić, że poinsecja, która stała się już u nas jednym z symboli Świąt Bożego Narodzenia, w zimnej Skandynawii zastępowana bywa coraz częściej przez hipeastrum w doniczkach. Powód jest bardzo prozaiczny – hipeastrum jest odporniejsze od poinsecji na chłody, która wymaga szczególnej ochrony przed mrozem i chłodem  podczas – choćby bardzo krótkiego – transportu i przenoszenia do domu.
 

Wiosenna aranżacja z użyciem hipeastrum, Keukenhof, Holandia

Wiosenna aranżacja z użyciem hipeastrum, Keukenhof, Holandia


 
Kwiaty hipeastrum ścina się, gdy pierwsze pąki w kwiatostanie są rozluźnione, z widoczną barwą, ale jeszcze się nie otwierają.  Bezpośrednio po krótkim schłodzeniu, w temperaturze 8-10oC, kwiatostany owija się cienkim papierem , a następnie pakuje do kartonów z miękką wyściółką, po 12, 15 lub 18 pędów. I takie kwiaty są materiałem handlowym, jaki trafia do nas na giełdach kwiatowych, rynkach hurtowych  i w hurtowniach. Kwiaty, które muszą być przechowywane, umieszcza się w wodzie, w chłodni w temperaturze 10-12oC lub na sucho, w 8-10oC, ale tylko 2-3 dni. Niższa temperatura powoduje sinienie kwiatów. W wodzie nasady pędów łatwo pękają (bo są puste w środku) i dlatego często po posortowaniu producenci owijają je wodoodporną taśmą klejącą. W innym przypadku trzeba silnie skracać popękane pędy przed sprzedażą.

Hipeastrum doniczkowe jest już atrakcyjne florystycznie nawet wtedy, gdy pędy dopiero wyrastają z dużej okazałej cebuli ukazując zielone pąki kwiatostanowe. Ich atrakcyjność wzrasta, a może po prostu zmienia się, gdy pąki kwiatowe zaczynają się wybarwiać, a potem rozwijać.

Jeśli mamy do czynienia z hipeastrum doniczkowym, to warto zachować cebulę. Szkoda jej wyrzucać, choć do ponownego jej zakwitnięcia, potrzebne jest zapewnienie odpowiednich warunków, zwłaszcza w odniesieniu do temperatury i wilgotności względnej powietrza. Ze względu jednak na cenę cebul warto trochę się natrudzić. Rośliny, które wydały kwiaty uprawia się jeszcze kilka miesięcy, gdyż wtedy liście rosną silnie, cebule się powiększają i powstają w nich zawiązki kwiatostanów na następny sezon. Potem przestaje się rośliny podlewać, obcina liście, wyjmuje się cebule z doniczek, podsusza i przechowuje przez 3 miesiące, w temperaturze zależnej od terminu, na jaki chcemy uzyskać kwiaty. Na kwitnienie w grudniu – sadzenie cebul przypada w październiku, a temperatura przechowywania cebul podczas ich spoczynku wynosi 13oC, a 23-25oC na 10 dni przed sadzeniem. Wilgotność względna powietrza podczas przechowania cebul powinna wynosić 70-80%.
 

Olbrzymie kwiaty hipeastrum odmiany 'Nagano'

Olbrzymie kwiaty odmiany ‘Nagano’

Hipeastrum. Odmiana 'Charisma'

Odmiana ‘Charisma’

Hipeastrum. Odmiana 'Picotee'

Odmiana ‘Picotee’

O autorze

Dariusz Sochacki

ur. w 1966 roku w Skierniewicach, absolwent Wydziału Ogrodniczego warszawskiej SGGW, specjalizacja z roślin ozdobnych; od października 1992 roku do listopada 2015 roku pracownik naukowy najpierw Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, a potem Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach, specjalista z zakresu ozdobnych roślin cebulowych (rozmnażanie, w tym kultury in vitro, diagnostyka wirusologiczna, uprawa i pędzenie) oraz roślinnych zasobów genowych; Doktorat nauk rolniczych z zakresu ogrodnictwa w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach w 2002 roku, sekretarz Stowarzyszenia Producentów Ozdobnych Roślin Cebulowych działającego przy Instytucie Ogrodnictwa (od 1994 roku), wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Skierniewicach (2008-2015). Od 1 grudnia 2015 roku adiunkt w Katedrze Roślin Ozdobnych SGGW w Warszawie. Stopień doktora habilitowanego w dyscyplinie rolnictwo i ogrodnictwo nadany przez Radę Wydziału Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu SGGW w Warszawie w 2019 roku. Autor kilkudziesięciu publikacji naukowych i doniesień konferencyjnych, ponad 100 artykułów popularno-naukowych, dwóch książek popularnych opublikowanych w Wydawnictwie Działkowiec („Rośliny cebulowe w ogrodzie”, 2006 i „Dalie”, 2010), współautor trzech oryginalnych odmian roślin ozdobnych (narcyz ‘Heweliusz’ i ‘Passat’ oraz tulipan ‘Agalia’).