Hipeastrum (Hippeastrum), należy do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae) i jest okazałą rośliną cebulową. Dorodne cebule wydają grube bezlistne pędy kwiatostanowe o długości 40-70 cm zakończone 2-6 dużymi atrakcyjnymi kwiatami. Nazwa rodzajowa Hippeastrum ma swoje pochodzenie z języka greckiego: słowo „hippeus” znaczy rycerz (jeździec), natomiast „astron” oznacza gwiazdę. Łuski cebuli, które są silnie zwarte, nawiązują do polskiej nazwy – zwartnica. Roślinę nazywamy też często spolszczoną nazwą łacińską – hipeastrum. Od lat w USA, Kanadzie i Europie roślina jest mylona z amarylisem (Amaryllis belladonna) pochodzącym z Afryki Południowej, który tworzy od 8 do 12 dzwonkowatych różowych kwiatów. Jest to tak nagminne, że amarylis stał się w wielu krajach nazwą handlową odmian mieszańcowych hipeastrum (Hippeastrum hybridum), wywodzących się od wielu gatunków dziko rosnących w zupełnie innym rejonie świata – w tropikalnych rejonach Ameryki Środkowej i Południowej, od Argentyny po Meksyk i Karaiby. Giełdy holenderskie podają nazwę Amarylis jako angielską nazwę naukowej (łacińskiej) – Hippeastrum.
Prezentacja odmian na wystawie w Keukenhof w Holandii
Hipeastrum jest bardzo popularną rośliną doniczkową, zarówno w produkcji wielkotowarowej jak i uprawie amatorskiej w domach. Jest też używane jako bardzo atrakcyjne i trwałe kwiaty cięte. Ich trwałość w wazonie wynosi od 7 do 14 dni. Wielkość sprzedaży ciętego hipeastrum na giełdach holenderskich w 2012 roku wyniosła 41 mln pędów o wartości 34 mln euro.
Znane jest od blisko 200 lat, ale postęp w hodowli jest na tyle duży, że obecnie uprawia się już około 600 mieszańców, różniących się siłą wzrostu, barwą, wielkością i kształtem kwiatów i liczba kwiatów w kwiatostanie. Sporo jest odmian o kwiatach pełnych. Kwiatostan zwartnicy jest baldachem złożonym z 2-6 okazałych kwiatów o długości do 17 cm i średnicy 18-24 cm zawierających 6 listków okwiatu zrośniętych u nasady, słupek z wydłużoną szyjką zakończoną niewielkim, piórkowatym znamieniem oraz 6 długich pręcików. Kwiaty mają kształt dzwonkowaty, są grzbieciste, jedno- lub dwubarwne, czerwone, łososiowe, różowe, pomarańczowe, a nawet białe.
Biała półpełna odmiana ‘Ice Queen’
Dwubarwna odmiana ‘Ambiance’
Odmiana ‘Grand Diva’
Najbardziej popularne są odmiany czerwone, białe i dwubarwne. Z czerwonych – oprócz najpopularniejszej odmiany ‘Red Lion’, można znaleźć w ofercie m.in.: ‘Amigo’, ‘Benfica’, ‘Calimero’, ‘Donau’, ‘Ferrari’, ‘Gran Cru’, ‘Florris Hekker’, ‘Hercules’, ‘Liberty’, ‘Lovely Garden’, ‘Roma’, ‘Unique’; z białych: ‘Amputo’, ‘Athene’, ‘Christmas Gift’, ‘Green Goddess’, ‘Matterhorn’, ‘Ludwig’s Dazzler’, ‘Mont Blanc’ i ‘White Nymph’. Są też ciekawostki odmianowe o bardzo oryginalnych kwiatach, np. ‘Chico’, ‘La Paz’ i ‘Lima’ – o zielono-czerwonych i wąskich nieco powyginanych listkach okwiatu, czy ‘Lemon Lime’, i ‘Limona’ – zielonokwiatowe.
Odmiany ‘Magic Green’ (z lewej) oraz ‘Double Dragon’ (z prawej)
Zarówno doniczkowe jak i cięte hipeastrum jest doskonałym materiałem florystycznym.
Kwitnące hipeastrum można uzyskać w różnych okresach roku, ale najpopularniejsze z nich to grudzień – styczeń oraz Wielkanoc. W grudniu – zwłaszcza na Boże Narodzenie – najpopularniejsze są odmiany czerwone. Wtedy króluje w naszych domach doniczkowa poinsecja, czyli Gwiazda Betlejemska, też najpopularniejsza o czerwonej barwie przykwiatków. Warto tu nadmienić, że poinsecja, która stała się już u nas jednym z symboli Świąt Bożego Narodzenia, w zimnej Skandynawii zastępowana bywa coraz częściej przez hipeastrum w doniczkach. Powód jest bardzo prozaiczny – hipeastrum jest odporniejsze od poinsecji na chłody, która wymaga szczególnej ochrony przed mrozem i chłodem podczas – choćby bardzo krótkiego – transportu i przenoszenia do domu.
Wiosenna aranżacja z użyciem hipeastrum, Keukenhof, Holandia
Kwiaty hipeastrum ścina się, gdy pierwsze pąki w kwiatostanie są rozluźnione, z widoczną barwą, ale jeszcze się nie otwierają. Bezpośrednio po krótkim schłodzeniu, w temperaturze 8-10
oC, kwiatostany owija się cienkim papierem , a następnie pakuje do kartonów z miękką wyściółką, po 12, 15 lub 18 pędów. I takie kwiaty są materiałem handlowym, jaki trafia do nas na giełdach kwiatowych, rynkach hurtowych i w hurtowniach. Kwiaty, które muszą być przechowywane, umieszcza się w wodzie, w chłodni w temperaturze 10-12
oC lub na sucho, w 8-10
oC, ale tylko 2-3 dni. Niższa temperatura powoduje sinienie kwiatów. W wodzie nasady pędów łatwo pękają (bo są puste w środku) i dlatego często po posortowaniu producenci owijają je wodoodporną taśmą klejącą. W innym przypadku trzeba silnie skracać popękane pędy przed sprzedażą.
Hipeastrum doniczkowe jest już atrakcyjne florystycznie nawet wtedy, gdy pędy dopiero wyrastają z dużej okazałej cebuli ukazując zielone pąki kwiatostanowe. Ich atrakcyjność wzrasta, a może po prostu zmienia się, gdy pąki kwiatowe zaczynają się wybarwiać, a potem rozwijać.
Jeśli mamy do czynienia z hipeastrum doniczkowym, to warto zachować cebulę. Szkoda jej wyrzucać, choć do ponownego jej zakwitnięcia, potrzebne jest zapewnienie odpowiednich warunków, zwłaszcza w odniesieniu do temperatury i wilgotności względnej powietrza. Ze względu jednak na cenę cebul warto trochę się natrudzić. Rośliny, które wydały kwiaty uprawia się jeszcze kilka miesięcy, gdyż wtedy liście rosną silnie, cebule się powiększają i powstają w nich zawiązki kwiatostanów na następny sezon. Potem przestaje się rośliny podlewać, obcina liście, wyjmuje się cebule z doniczek, podsusza i przechowuje przez 3 miesiące, w temperaturze zależnej od terminu, na jaki chcemy uzyskać kwiaty. Na kwitnienie w grudniu – sadzenie cebul przypada w październiku, a temperatura przechowywania cebul podczas ich spoczynku wynosi 13oC, a 23-25oC na 10 dni przed sadzeniem. Wilgotność względna powietrza podczas przechowania cebul powinna wynosić 70-80%.
Olbrzymie kwiaty odmiany ‘Nagano’
Odmiana ‘Charisma’
Odmiana ‘Picotee’