Kasztanowiec zwyczajny

Kasztanowiec pojawił się w Polsce dopiero pod koniec szesnastego wieku; sprowadzony został z Austrii. Dziś trudno wyobrazić sobie parkowe aleje bez tych pięknych drzew o charakterystycznych dłoniastozłożonych liściach i efektownych owocach – kasztanach, które są typowym elementem jesiennych dekoracji.

Ale kasztanowiec kojarzy się nam nie tylko z jesienią. Jego ciekawą właściwością jest to że, dokładnie pokazuje nam zmiany pór roku: listnienie pojawia się równo z przedwiośniem, kwitnienie zawsze gdy wiosna jest w pełni, z kolei owoce dojrzewają na wczesną jesień, a zmiana koloru liści oznacza koniec jesieni. Prawdziwy przyrodniczy kompas!

Kasztanowiec zwyczajny  (Aesculus hippocastanum L.)

Rodzina: kasztanowcowate – Hippocastanaceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe

Kasztan, kasztanowiec koński, kasztan dziki, kasztan gorzki, kasztanowiec pospolity, kasztanowiec biały, turecki, nibykasztan.

Opis

Jest drzewem wieloletnim, o ciemnobrunatnej, głęboko spękanej korze i szeroko rozgałęzionej gęstej koronie, dorastające do 30 m. Liście są naprzeciwległe, duże, dłoniaste, złożone z 5-7 odwrotnie jajowatych, klinowo zakończonych listków. Kwiaty białe z żółtymi plamami, zebrane są w stożkowate wiechy 20-30 cm. Kwitnie na przełomie maja i czerwca. Owocem jest kolczasta, miękka torebka, zawierająca jedno do trzech lśniących, czerwonobrunatnych, nasion – kasztanów, z dużym, matowym, jasnym znakiem.

Występowanie

Kasztanowiec rośnie dziko w górach Półwyspu Bałkańskiego w Macedonii, północnej Grecji i Bułgarii. W Polsce od XVI wieku jest sadzony ze względu na swoje walory dekoracyjne, jako drzewo ozdobne w parkach, ogrodach, przy drogach, alejach itp. Często dziczeje wskutek łatwości rozsiewania.

Pozyskiwanie surowca

Surowcem zielarskim są: kwiaty, kora, nasiona i niedojrzałe owoce kasztanowca. Kwiaty zbiera się tylko z drzew biało kwitnących. Ścina się całe kwiatostany za pomocą sekatorów tyczkowych. Obrywa się z nich kwiatki bez szypułek i rozkłada do suszenia. Kwiaty można suszyć w warunkach naturalnych, w miejscach zacienionych, o dobrym przewiewie, lub w suszarni ogrzewanej do 35oC. Korę pozyskuje się wiosną z młodych, gładkich pędów. Wykorzystuje się do tego celu przecinkę gałęzi oraz drzewa przeznaczone do usunięcia. Korę należy tak zdejmować z gałązek, aby składała się z odcinków długości 5 do 30 cm, i nie przylegały do niej części drewna. Surowiec nie może zawierać kory grubszej niż 5 mm i kory z plamami. Korę można su­szyć w warunkach naturalnych, na słońcu lub w suszarni w temperaturze około 30^oC. Niedojrzałe owoce zbiera się w lipcu, dojrzałe w sierpniu i wrześniu, po opadnięciu na ziemię. Wysuszone kwiaty powinny mieć barwę naturalną, a kora barwę jasnobrązową z zewnątrz i żółtawobrunatną wewnątrz.

Kasztanowiec zwyczajny (fot. M. Draganik)

Skład chemiczny

Kora: eskulina, fraksyna, escyna, flawonoidy, garbniki i trójterpeny.

Kwiaty zawierają podobne związki i dodatkowo kwasy poli-fenolowe oraz cukry.

Nasiona i owoce: mieszanina saponin trójterpenowych (3-13%), flawonoidy, związki kumarynowe, garbniki i karotenoidy.

Zastosowanie

Pierwsza pisemna wzmianka o kasztanowcu i rysunek ro­śliny znajdują się w „Zielniku” Matthioliego z roku 1565. W lecznictwie ludowym stosowany był co najmniej od pię­ciuset lat. Wierzono, że dojrzałe kasztany noszone przy sobie lub trzymane w pościeli łagodzą bóle stawowe i mięśniowe pochodzenia gośćcowego i poprawiają samopoczucie. Wy­ciągi z kasztanowca wzmacniają oraz przywracają elastycz­ność ścianom naczyń włosowatych. Działają przeciwza­palnie na śluzówkę przewodu pokarmowego, zapobiegają drobnym krwawieniom z uszkodzonych naczyń krwiono­śnych i regulują rozwój flory bakteryjnej w jelitach. Wyciągi z nasion i kwiatów podaje się doustnie w mechanicznych urazach (stłuczenia, zwichnięcia), stanach zapalnych skóry, tkanki podskórnej, w obrzękach płuc, głośni, a nawet mó­zgu. Wyciągi z kory stosuje się podobnie, ponadto pomoc­niczo w nieżycie żołądka i jelit, utracie łaknienia i stanach kurczowych jelit. Kora kasztanowca wykorzystywana jest również w garbarstwie oraz jako źródło brunatnego barw­nika do wełny. Kasztanów można używać do prania i mycia wełny, bawełny i lnu, wyrobu kleju i spirytusu. W wielu re­gionach świata nasiona kasztanowca zbierane są na paszę, chętnie zjadaną przez zwierzęta domowe np. świnie, oraz wykorzystuje się je w dokarmianiu zwierzyny łownej.

Owoce kasztanowca wyglądają apetycznie, ale bez od­powiedniego przygotowania są silnie trujące. Żadne leki wykonane na bazie kasztanowca nie mogą być stosowa­ne przez osoby z ostrą niewydolnością nerek.

Przepisy

Odwar

1 łyżkę rozdrobnionej kory zalać 1-2 szklankami letniej wody, pozostawić na 1-2 godzin. Następnie gotować pod przykryciem 10 min. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić 1 szklanki 2-3 razy dziennie przed jedzeniem. Stosować przy nieżytach przewodu pokarmowego, owrzodzeniach jelita grubego i obecności krwi w kale.

Nalewka

50 g suszonych kwia­tów, 50g suszonych owoców kasztanowca lub 100 g młodych owoców, 4 szklanki wódki. Kasztany rozdrobnić, kwiaty rozkruszyć, zalać w odpowiednim słoju alkoholem, odstawić na 10 dni. W okresie tym kilkakrotnie potrząsać słojem aby pomieszać jego zawartość. Nalewkę ze słoja przefiltrować i rozlewać do czystych butelek. Przechowywać w ciemnym miejscu. Dawkowanie: 40 kropli 3 razy dziennie przez okres 30 dni. Stosować celem złagodzenia bólów stawowo-kośćcowych.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR.