Lipa

Lipa (fot. M. Draganik)

Lipa drobnolistna

(Tilia cordata Mili.)

Lipa szerokolistna

(Tilia platyphyllos Scop.)

Rodzina: lipowate – Tiliaceae

Nazwy ludowe i zwyczajowe

Lipinka.

Opis

Obydwa gatunki lipy to wysokie, rozłożyste drzewa liściaste, których pnie osiągają obwód kilku metrów. Mają ciemną korę. Ich kwiaty są białawo-żółtawe, o licznych pręcikach, wonne, miododajne, zebrane w kwiatostany o kształcie baldaszka. Szypułka dźwigająca cały kwiatostan jest zrośnięta do połowy długości z cienką, bło­niastą, jasnozieloną, języczkowatą podsadką kwiatową, która stanowi później aparat lotny do rozsiewania owocostanów. Lipa drobnolistna ma liście okrągławo-sercowate, zaostrzone, spodem sinawe; kwiatostan składa się z 5-11 kwiatów. Lipa sze­rokolistna jest zwykle wyższym drzewem (do 40 m), ma większe liście, spodem zielone, lśniące. Jej kwiatostany składają się z 2-5 kwiatów i kwitnie o dwa tygodnie wcze­śniej niż lipa drobnolistna. Lipy kwitną od czerwca do lipca. Owocem jest jednonasienny orzeszek o kształcie odwrotnie jajowatym, długości do 8 mm.

Gatunek podobny

Lipa srebrzysta – Tilia tomentosa Moench, lipa pośrednia (holenderska) – Tilia x vulgaris Hayne.

Występowanie

Lipa występuje dziko w lasach liściastych. Jest też rozpo­wszechniona w parkach, przy drogach, kościołach i dwo­rach, na cmentarzach oraz przy domostwach. W parkach bywa często wysadzana lipa srebrzysta o kwiatach z odu­rzającym zapachem, których nie zbiera się na surowiec zielarski.

Pozyskiwanie surowca

Surowcem zielarskim jest kwiatostan lipy. Zbiera się całe kwiatostany wraz z podsadką kwiatową. Zbiór rozpoczyna się w tym czasie, gdy większość kwiatostanów jest roz­winięta. Nie można zbierać kwiatów przekwitłych. Przed przystąpieniem do zbioru należy uzyskać zgodę odpowied­niej instytucji na zbiór (np. zarządu dróg, urzędów gminy, właścicieli drzew). Zbiór powinien być tak prowadzony, aby nie niszczyć drzew. Zrywa się kwiatostany w dni pogodne i po obeschnięciu rosy, po czym układa luźno w koszyku. Nie można pozyskiwać kwiatów z drzew rosnących przy ruchliwych szosach, ulicach miast itp. ze względu na za­nieczyszczenie roślin związkami ołowiu. Kwiatostany lipy dobrze wysychają w warunkach naturalnych. Rozkłada się je do suszenia cienką warstwą w miejscach zacienionych i przewiewnych. Po wysuszeniu powinny mieć barwę żółtobiaławą (podsadki jasnozieloną). Zebrany surowiec nie może zawierać kwiatów przekwitłych, owoców oraz pod-sadek z plamami.

Skład chemiczny

Flawonoidy, olejek eteryczny, znaczna ilość (do 50%) wę­glowodorów (alkanów), związki śluzowe, kwasy organiczne, fitosterole, trójterpeny, nieco garbników i sole mineralne.

Zastosowanie

Napary z kwiatów lipy stosuje się jako pomocniczy łagod­ny środek napotny w stanach gorączkowych w niektórych chorobach zakaźnych, jak angina, grypa, zapalenie gardła, oskrzeli i tzw. choroba z przeziębienia. Napary z lipy służą również jako lek uspokajający w nadmiernej pobudliwości nerwowej, zwłaszcza u młodzieży i osób starszych. Napar z kwiatów lipy podaje się także w łagodnych zaburzeniach trawiennych i metabolicznych oraz w miażdżycy.

Przepisy

Napar

1 1/2 łyżki kwiatów zalać 2 szklankami wody wrzącej i naparzać 15 min. pod przykryciem. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić po 1/2 szklanki 3 razy dziennie po jedzeniu jako środek napotny. Nadaje się także do użytku zewnętrznego.

Zioła napotne

Zmieszać równe ilości kwiatów lipy, kwiatów bzu czarnego i owoców berberysu (lub kłączy perzu). Zalać 2 łyżki ziół 2 szklankami wrzącej wody i posta­wić pod przykryciem na parze na 20 min. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Dodać 2 łyżki syropu mali­nowego (lub kieliszek rumu dla dorosłych) i wypić gorące wie­czorem przed snem.

Zioła uspokajające

Zmieszać po 20 g kwiatów lipy, korzeni kozłka i liści melisy. Łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wody wrzącej i naparzać pod przykryciem 15 min. Odstawić na 10 min. i przecedzić. Pić 1/3 szklanki 3 razy dziennie po posiłkach w stanach pobudzenia nerwo­wego.

Węgiel drzewny z lipy

Przyjmować 1/2 łyżeczki proszku w mleku lub wodzie albo 3-5 tabletek 3-4 razy dziennie w biegunce, zatru­ciach pokarmowych, nadkwaśności i dolegliwościach żołądkowych. Proszek z dodatkiem sproszkowanych liści szałwii służy także do czyszczenia zębów.

Informacje przygotowane przez zespół pracowników URz w ramach projektu „Traditional and wild” realizowanego przez Stowarzyszenie Pro Carpathia w Rzeszowie, współfinansowanego ze środków EFRR.